Bestaat er zoiets als Kapoor zwart?

In de laatste aflevering van de serie over kleuren genoemd naar kunstenaars een twijfelgevalletje: het zwart van Anish Kapoor. Wie aan het werk van Anish Kapoor denkt, denkt vrijwel gelijk aan onpeilbaar diep zwart. ‘Painting is the giving of appearance to objects,’ zo zei Kapoor, ‘I’ve been giving objects disappearance.’ Maar is dat zwart daarmee ook Kapoor zwart?

Beeldhouwer Anish Kapoor (1954) werd geboren in India en woont al sinds zijn opleiding aan de kunstacademie in het Verenigd Koninkrijk, in Londen om precies te zijn. Al snel vond hij aansluiting bij een groep booming beeldhouwers waarmee hij ging exposeren. Deze New British Sculpture kenmerkt zich door kleurrijk, speels en poëtisch materiaalgebruik.

Pigmenten

In 1979, vlak na zijn afstuderen, reisde hij een tijd door India. Langs de kant van de weg zag hij namelijk allemaal kleine heiligdommen waar bij de ingang pigmenten (voor ritueel en cosmetisch gebruik) werden verkocht. Tussen 1979 en 1981 maakte hij 1000 Names: een steeds veranderend aantal elementen die hij met pigment bestrooide. Het pigment verzachtte de vormen. Ik vind het wel grappig dat Kapoor dus al bij het begin van zijn carrière geïnteresseerd was in pigmenten. Deze pigmenten gebruikten hij in de kleuren stralend rood, geel, helder blauw en wit. Heel anders dus dan het zwart waar zijn naam nu mee geassocieerd wordt.

In de loop van de jaren tachtig verandert zijn werk. De kleur verdwijnt en het slaat naar binnen. Hij begint vormen te maken met holtes en in die holtes is het donker en zwart. Dat zwart is trouwens nog steeds pigment! Een belangrijk voorbeeld hiervan is het werk Void Field waarmee hij in 1990 Engeland op de Biënnale van Venetië vertegenwoordigde. Dit werk heeft zo’n indruk gemaakt, dat het Kapoor wereldfaam bezorgde. Het bestaat uit zestien ruwe blokken zandsteen, die aan de bovenzijde allemaal een zwart gat hebben. Daarin bevindt zich zwart pigment dat je het gevoel geeft in een peilloze diepte te kijken. Alsof je een eindeloze binnenruimte kan zien.

Kapoor verklaarde dat het innerlijk voor hem altijd het belangrijkste geweest was: ‘Ik wilde de massa veranderen in de innerlijkheid en hun volumineuze uitzicht tot in het extreme verzachten. Het zijn leegtes, hemels binnenin de vloer. ‘ Dit soort citaten, daar raak je me altijd bij kwijt, maar dat ‘hemels binnenin de vloer’ vind ik wel erg poëtisch klinken. Normaal zit juist de hel onder de vloer. Dat hemels ook daar zouden kunnen zitten is mooi. Zowel hemel als hel in je innerlijk?

‘Void is really a state within. […] I find myself coming back to the idea of narrative without storytelling, to that which allows one to bring in psychology, fear, death and love in as direct a way as possible. This void is not something which is of no utterance. It is a potential space, not a non-space.’

Oké, ik dwaal af.  De vraag is nu – in het kader van het thema van dit blog – hoe maakte Kapoor dat zwart, wat voor pigment gebruikt hij daarvoor én kunnen we dat pigment Kapoor zwart noemen?

Vantablack

In een eerder blog dat ik over de kleur zwart schreef, heb ik het al gehad over het zwartste pigment dat er bestaat. Dat is Vantablack. Deze kleur is in 2014 in Groot-Brittannië gemaakt van koolstofnanobuisjes. Deze buisjes houden 99,965% van het licht tegen (zwart ontstaat als er geen licht wordt weerkaatst) waar normaal zwart schijnt 99,7% tegen houdt. Het werd ontwikkeld voor militaire doeleinde.

Toen Kapoor over het Vantablack hoorde, werd hij super enthousiast én hebberig. Het lukte hem om met de uitvinders een exclusief contract te sluiten. Hij mag als enige ter wereld de kleur voor kunst gebruiken. En natuurlijk sprongen daar andere kunstenaars bovenop. Die wilden natuurlijk ook dat pigment kunnen gebruiken. ‘I’ve never heard of an artist monopolising a material,’ aldus kunstenaar Christian Furr in the Daily Mail. En Stuart Semple ging zelfs zover dat hij zelf een zwarter zwart én een meest roze roze ging maken, die door iedereen BEHALVE door Anish Kapoor gebruikt mochten worden.

Kapoor zelf zei dat zijn overeenkomst op den duur juist een voordeel voor andere kunstenaars zou zijn. Het Vantablack zwart was duur om te maken en het bedrijf zag er zelf geen toevoeging in om de kleur ook toegankelijk te maken voor kunstenaars. Juist door Kapoors bemoeienis, zou het bedrijf meer aandacht voor deze toepassing hebben gekregen. Pas in 2022 exposeerde Kapoor voor het eerst werk dat hij maakte met Vantablack. Kapoor zwijgt over zijn experimenten in de tussentijd.

Maar wacht even… Kapoor is al vanaf de jaren negentig beroemd om zijn werk met daarin peilloos donker zwart pigment. En hij maakt dus pas een paar jaar werk Vantablack. Wat is dan precies Kapoor black? Van het werk dat ik zelf van hem gezien heb (pre- Vantablack) herinner ik me vooral dat gevoel van verdrinken in het zwart, die leegte, die oneindige diepte. Zou dat dan nu echt nog zoveel meer voelbaar zijn? Zien wij het verschil tussen 99,7 en 99,96%? Ik kan trouwens nergens vinden welke pigmenten Kapoor voor zijn oude werk gebruikte.

Lezers, heeft er iemand van jullie dat Vantablack werk gezien? Op de Biennale van 2022 de exposities (zag super coole foto’s op internet) van Kapoor bezocht? Is het echt nog peillozer of merk je niet veel verschil? Moet je het misschien naast elkaar zien om eventueel verschil te ervaren? Laat het me weten. Ik ben heel benieuwd.

‘Perhaps the darkest black is the black we carry within ourselves,’ zo zegt kapoor zelf, ‘It’s not the night where you switch the lights off – it’s the night where you close your eyes. There’s a psycho side to blackness that we don’t associate with other colours readily.’ Vantablack of ‘gewoon zwart’ maakt dus eigenlijk niet uit: het gaat om de associaties die het bij je oproept. Het donker zit van binnen. En in die zin is het zwart van Kapoor dus het zwart van ons allemaal.

Wil je de hele serie lezen? Check dan de vorige blogs in deze serie en ontdek de kunstenaars achter Peynes Grey, Hookers Green, Yves Klein Blauw (IKB), Davy’s Grey, Van Dijck Bruin en Veronese Groen.

bijschrift:
Anish Kapoor, Void, 1989, installatie

Voor dit blog heb ik gebruik gemaakt van verschillende websites, waaronder natuurlijk wiki, maar ook Kunstbus en de site van De Pont, die al vroeg werk van Kapoor aankochten. Over Vantablack vond ik verschillende artikelen uit The Guardian en Artnet.