Anselm – de movie

Afgelopen week ben ik naar de film Anselm geweest. Deze door Wim Wenders geregisseerde film draait op dit moment in de bioscoop. Als opmaat van de Kiefer tentoonstelling in Museum Voorlinden leek het me interessant om meer over zijn leven en werk te weten.

De kunstenaar Anselm Kiefer (1945) is denk ik wel een van de bekendste kunstenaars van deze tijd. Zijn enorme kunstwerken, vaak geïnspireerd op de Duitse geschiedenis – inclusief de Holocaust, gedichten van Paul Celan en spiritualiteit, hangen over de hele wereld in musea. Hij wordt gerekend tot de 1001 rijkste Duitsers. Maar hij woont al sinds 1992 in Frankrijk. Op een stuk grond dat hij in Barjac kocht, bouwde hij met zijn assistenten een eigen ‘Kiefer-land’. Tegenwoordig is dit een soort museum en resideert Kiefer in Parijs.

Kiefer werd geboren in de kelder van zijn ouderlijk huis, terwijl de stad gebombardeerd werd door de geallieerden. Hij groeide op in een stad die volledig in puin lag. Deze omstandigheden hebben grote invloed op zijn kunst gehad. Wim Wenders blijkt ook in 1945 in Duitsland geboren, maar dan in augustus in plaats van in maart. Dat is dus net na WOII. Beide mannen zijn onder dezelfde soort omstandigheden opgegroeid.

De film begint met beelden vanaf Barjac. De zon komt op en beschijnt negentiende-eeuws aandoende jurken van gips. In de sleep van een jurk ligt water, waarin het ochtendlicht weerspiegeld wordt. De vogels fluiten, stemmen beginnen te fluisteren en je hoort gezang. Ik voel me direct meegenomen. Ik wil dit schilderen, maar kan het niet vastleggen. Er volgen meer jurken, meer beelden, meer fluisteren. Ik word meegenomen.

De film is geen documentaire waarin je allerlei mensen – galeriehouders, museumdirecteuren of jeugdvrienden – aan het woord ziet, die vertellen wat ze weten over de hoofdpersoon. Beelden van Kiefer aan het werk of tussen zijn kunst dwalende worden afgewisseld met nagespeelde fragmenten uit zijn leven en enkele filmbeelden uit het verleden. Die fragmenten zijn min of meer chronologisch, maar niet helemaal. Er is geen verteller. Geen uitleg.

Hoewel ik natuurlijk weet dat het werk van Kiefer heel groot is, overweldigt het formaat van alles wat hij doet. Ben ik ondertussen trots op mijn eigen ruimte van 3 bij 4; Kiefer fietst door zijn opslaghallen tussen zijn werk en allemaal opgeslagen basismateriaal door. Niet een paar stukjes hout en een doosje met scheve spijkers, maar bakken vol schroot, gesorteerd naar maat en vorm. Zijn megalomaan grote doeken (allemaal op wieltjes gezet) bewerkt hij met grote klodders verf, die hij met een hoogwerkertje aanbrengt of hij zet ze in de fik met een enorme brander.

Gelaagde beelden
De film behandelt verschillende belangrijke inspiratiebronnen en gebeurtenissen. Je ziet een jonge Kiefer tussen de puinhopen van de oorlog; de oude Kiefer herbouwt dat in een museumzaal. De jonge Kiefer bezoekt een kasteel, waar zijn tante schoonmaakt. De oude Kiefer heeft daar een tentoonstelling. Beelden van het heden en het verleden lopen door elkaar, worden soms ook over elkaar getoond. Dat geeft mooie gelaagde beelden. Ik heb de film in 2D gezien, maar hij is in 3D opgenomen. Ik kan me voorstellen dat dit dan nog indrukwekkender is.

Veel aandacht ook voor Kiefers kunst over de Duitse geschiedenis en de Tweede Wereldoorlog. Met meerdere projecten probeerde hij de rol van Duitsland daarin te agenderen. Zo maakte hij bijvoorbeeld een serie zelfportretten waarbij hij op verschillende plekken in de wereld de Hitlergroet uitbracht. Provocerend, maar ook bevrijdend. Ook probeerde hij Duitse sagen terug te veroveren nadat ze besmet geworden waren door hoe ze door het nazisme waren ingezet.

Hoewel Kiefer vaak alleen met de achternaam genoemd wordt (een eer die grote kunstenaars als Van Gogh, Picasso of Hopper ook hebben), heet de film Anselm: alleen de voornaam in plaats van alleen de achternaam. Dat duidt op een persoonlijk portret, op dichter op de huid of in het hoofd van de man zitten. Wim Wenders volgde de kunstenaar twee jaar lang. Je ziet verschillende (nagespeelde) momenten uit zijn leven die belangrijk en persoonlijk zijn geweest. Die momenten beleef je met hem mee, wat persoonlijk aanvoelt.  

Tegelijkertijd hoor je Kiefer zelf niet veel praten. Hij is vaak een onderdeel van een groter beeld. Zijn kunst is zoveel groter dan de man. Ik krijg het gevoel dat Kiefer best eenzaam is. Ik zie hem alleen of aan het werk met assistenten. Geen ouders in beeld, geen vrouw, geen kinderen. Alleen werk. Het is een verrassing als bij de aftiteling blijkt dat de jonge Kiefer gespeeld wordt door een zoon van Kiefer zelf. De man blijkt twee keer getrouwd en gescheiden en meerdere keren vader!

Ik heb genoten van de film, was onder de indruk van het werk, maar ik zakte het laatste half uur wel een beetje weg. Het duurde me eigenlijk net iets te lang. Maar dat ligt misschien ook aan mijn wintervermoeidheid 😉 Het was mooi hoe de verschillende lijntjes aan het einde bij elkaar komen. Ik vind het zeker een aanrader.