Surrealistische collages maken

Afgelopen dinsdag heb ik voor Special Art een zoom workshop gegeven waarin we – in het kader van het surrealisme – allemaal surrealistische wezens samengesteld hebben. Het was superleuk om te zien hoe creatief er overal geknipt en geplakt werd. Ik zag fantasierijke figuren ontstaan, die nog veel meer ‘out-of-the box’ waren dan mijn eigen creaties!

Hoewel kunstenaars als Picasso (hij wordt gezien als de uitvinder) en Gris al collage elementen gebruikten, zijn het de dadaïsten en surrealisten die van de collage een aparte kunstvorm maken. Als na de Eerste Wereldoorlog wordt gezocht naar een nieuwe manier om je uit te drukken, gaan kunstenaars als Hannah Höch en Kurt Schwitters knipsels op veel grotere schaal gebruiken.

Het werk van Hannah Höch vormt een inspiratiebron voor deze workshop. Voor haar was de collage een manier om vrijheid, revolutie en protest in uit te drukken. Haar vroege werken zijn vrij politiet van inhoud, bijvoorbeeld met Duitse politici in hun zwemkleding. Later maakte ze ook veel collages van wat ze toen The New Woman noemde: vrouwen met kort haar en kortere rokken, die hun eigen keuzes begonnen te maken en zelf een baan hadden.

In de workshop kruis ik deze (toen) nieuwe kunstvorm met een ander surrealistisch begrip: het cadavre exquis…  Het schijnt dat een groepje surrealisten (waaronder André Breton en Max ernst) zich op een gegeven moment zat te vervelen en toen bedachten ze dat het leuk zou zijn om samen een gedicht te schrijven. En wel zo, dat je niet weet welke zin de persoon voor jou geschreven hebt. Als je dan geen vervreemdende (dus lekker surrealistische) gedichten krijgt… 😉

De zin waar ze mee begonnen luidt: ‘Le cadavre exquis boira le vin nouveau’ of te wel: ‘Het voortreffelijke lijk zal de nieuwe wijn drinken’. En daar heeft het spelletje zijn naam aan te danken. Na een tijdje werden ze het dichten moe en zijn ze hetzelfde gaan doen met tekeningen. Dat bleek nog een groter succes. En het grappige is: ze speelden het met kunstenaars en met niet-kunstenaars, maar de tweede groep is vaak niet te herkennen. De vier tekeningen worden samen één kunstwerk.

De opdracht van de workshop werd: ‘Knip uit verschillende tijdschriften en boeken dingen die je aanspreken. Niet alleen (delen van) mensen maar ook voorwerpen, voertuigen, dieren, planten, serviesgoed, wat je maar aanspreekt. Combineer deze plaatjes tot een nieuw wezen, je eigen cadavre exquis. Hier zie je wat van mijn eigen knipsels.

Bouw je eigen surrealistische wereld

Ik had oorspronkelijk een wat bredere opdracht verzonnen. Voor wie zin heeft om nog meer surrealistische collages te maken, zal ik die hier ook uitleggen. ‘Maak met behulp van collage een surrealistische wereld, waar niets is wat het lijkt.’  Tijdens het plaatjes knippen is het handig om in je achterhoofd te houden WIE ga ik afbeelden (plaatjes die figuren gaan worden) en WAAR is die figuur (achtergrond, eventueel meerdere elementen zoals stoel, tafel, auto) en WAT doet hij of zij (zitten, slapen, dansen, et cetera).

Hoe kun je je voorstelling vervreemdend krijgen?
– Gooi de afmetingen door elkaar. Denk bijvoorbeeld aan plaatjes van een olifant en een theekopje die even groot zijn. Dan denk je wel even: huh? Als je die naast elkaar ziet.
– Combineer dingen met elkaar die normaal nooit bij elkaar ziet: ijsschotsen achter een bank, een vliegende vis, een olifant die door de straat loopt, ga zo maar door.
– Combineer onderdelen tot iets nieuws. Dat is eigenlijk wat er bij het cadavre exquis ook gebeurd: als je een stel eenden poten onder een rok plakt, geeft dat een heel ander effect dan wanneer je er gewoon twee voeten onderuit ziet komen.

Zorg dat je lekker wat plaatjes hebt, waar je uit kunt gaan samenstellen. Liefst niet alleen uit tijdschriften maar ook uit kranten, oude boeken en reclame materiaal. Hoe meer verschillende bronnen, hoe gevarieerder je collage wordt. Geef jezelf wat tijd om dingen uit te proberen en heen en weer te schuiven voor je alles vastplakt.

En de collages die je gemaakt hebt, kun je ook nog weer gebruiken als inspiratiebron voor ander werk. Bij de NAU moet ik nu als huiswerkopdracht een schilderij maken, waarbij ik een collage techniek toe pas. De bron voor de afbeelding bestaat uit meerdere plaatjes uit een tijdschrift. De surrealistische werelden én de cadavres exquis vormen daarvoor een goed hulpmiddel!