Hoe vernietigen ook een manier kan zijn om iets nieuws te maken

Afgelopen weekend heb ik weer een keertje een online workshop van de London Drawing Group gevolgd. The Art of Erasure gaat over hoe je door uitgummen, verknippen, scheuren en kapot maken afbeeldingen een hele nieuwe lading kunt geven. Daar ik altijd bezig ben om iets op te bouwen, leek het me goed om ook eens wat af te breken.

Vernietiging is namelijk ook een vorm van creatie. En er zijn veel manieren waarop je het kapot maken van je werk kunt inzetten om onverwachte nieuwe dingen te creëren. Denk bijvoorbeeld aan gummen, eroverheen tekenen, scheuren, besmeuren, verkreukelen, in de fik steken of gaten erin steken. Het vernietigen van werk blijkt een veel gebruikte methode in de kunst.

Deze workshop focust op figuren en dan vooral op het gezicht. Wat betekent het als je delen van een gezicht vernietigd? In hoeverre verandert het de figuur en geeft het nieuwe betekenis? Ik heb een stapel afbeeldingen uit tijdschriften en kranten naast me liggen. Ik heb veel portretten verzameld, maar voor sommige oefeningen blijken mensen in een omgeving of in een groepje interessanter.

Bijna de helft van de twee uur durende workshop is gevuld met kunsthistorische informatie. Dit vind zelfs ik een beetje veel. De docent begint met Jake en Dinos Chapman, die een album vol etsen van Goya kochten om daar overheen te tekenen. Ze veranderden hoofden, voegde kleur toe en benadrukte zo hun eigen visie op het werk van Goya. Dit deed nogal wat stof opwaaien: mag je op deze manier kunst van iemand anders naar je hand zetten? Is dit kunst of diefstal, plagiaat, vandalisme?

De kunstenaar Arnulf Rainer bewerkte juist zijn eigen zelfportretten (en reproducties van door hem bewonderde kunstenaars). Als je kijkt naar zijn met verf besmeurde portretten vraag je je af wat voor zelfbeeld deze man had. Het ziet er erg destructief uit. Het werk van John Baldessari doet dan een stuk vrolijker aan. Hij verstopt de hoofden van figuren op zijn werk achter vrolijke stippen. Baldessari zei hier zelf over: ‘I just had these price stickers I was using for something else, in some graphic way and I put them on all the faces and I just felt like it leveled the playing field.’

Extra lading
Als eerste opdracht moet ik ogen en monden uit het gezicht verwijderen door krassen, knippen of scheuren. Een gezicht waarbij de ogen zijn weggelakt, krijgt een veel sinistere uitstraling. Vooral bij nieuwsfoto’s voelde ik gelijk een extra betekenis bij de foto. Alec Baldwin (die per ongeluk iemand doodschoot op een filmset) straalt voor mij zo zonder ogen en mond wanhoop uit, maar ook iets sinisters. En wat te denken van een foto van een vrouw die slachtoffer is geworden van de toeslagenaffaire? Met een netjes uitgeknipte mond lijkt ze doelbewust monddood gemaakt te zijn.

En zo is de boodschap van deze workshop al gelijk duidelijk. Door foto’s te bewerken kun je een extra lading toevoegen. Het vernietigen van een deel van het gezicht kan agressief overkomen maar ook verwijzen naar censuur, naar mensen die niets mogen of kunnen zeggen. Het suggereert soms ook uitsluiting, het verlies van eigen wil of eigen herinnering.

In de volgende opdrachten moet ik hele figuren weglakken (daardoor gaat de achtergrond ineens een veel grotere rol spelen) en gezichten vervangen voor een geometrische vorm (zoals Baldessari deed). Als ik bij een ander slachtoffer van de toeslagenaffaire haar hoofd verstop achter een zwarte stip, voelt ze weggelakt en anoniem gemaakt. Als ik dan ook haar handen uitscheur, voelt het helemaal alsof haar de middelen om te handelen zijn ontnomen.

In het laatste kwartier, als we vrij aan de hang mogen gaan, verf ik in een aantal filmsterren brandweerrood. Een kleur waardoor ze iets gevaarlijk giftigs krijgen en tegelijkertijd meer een object lijken dan mens.

Het valt me op hoe snel je met dit soort ingrepen extra lading aan een foto geeft. Het voelt daardoor als een conceptuele en door de ratio gestuurde manier van kunst maken, wat wel een groot contrast is met de handeling van het ogen uitsteken en mensen wegkrassen. Het is dubbelzinnig en tegelijkertijd direct. Ik vind het interessant. Ga dit in mijn toolbox stoppen. Geen idee of ik er ooit wat mee zal doen, maar te weten dat dit ook kan is goed.